Substantiële wijziging aanbrengen op bestaande machine: niet zonder risico
Reservedelen van oude machines zijn vaak moeilijk of niet meer te verkrijgen. Maar die onderdelen zelf maken, brengt risico’s met zich mee.
Substantiële wijziging aanbrengen op bestaande machine: niet zonder risico
Elke fabrikant van machines en apparaten heeft te maken met wettelijke eisen aan producten. Zo lang machines in hun oorspronkelijke vorm worden gebruikt, blijft de producent aansprakelijk voor de constructie en veiligheid. Dat verandert als gebruikers zelf aan hun machines gaan sleutelen. Nick de With, oprichter en directeur van Fusacon (Functional Safety Consultants Nederland) in Hagestein, gaat in op de technische en juridische aspecten van zelf geproduceerde vervangingsdelen voor oudere machines.
Substantiële wijziging
De With: “Als de gebruiker een substantiële wijziging aanbrengt op een bestaande machine, wordt hij volgens de gids voor de toepassing van Machinerichtlijn 2006/42/EG gezien als de nieuwe fabrikant, met alle plichten en verantwoordelijkheden die daarbij horen. Maar wat is substantieel? De zogeheten ‘Blauwe gids 2016’ over CE-markering geeft daar een definitie van (zie kader Substantiële wijzigingen). De persoon die de wijzigingen aanbrengt, heeft dezelfde verplichtingen als de oorspronkelijke fabrikant. Hij moet in het geval van een machine aan alle verplichtingen uit artikel 5 van de Machinerichtlijn voldoen, zoals het uitvoeren van een risicobeoordeling, de risico´s reduceren volgens de stand der techniek, het maken van een Technisch Dossier, het opstellen van een EG-Verklaring van Overeenstemming en de CE-markering op het product aanbrengen. In de flyer ‘Zo past u uw machine veilig aan’ uit 2017 beschrijft de Inspectie Sociale Zaken en Welzijn (SZW) wat zij verstaat onder een substantiële wijziging en wat het bedrijf moet doen dat die wijzigingen aanbrengt.”
De With: “De CE-markering is altijd gerelateerd aan de productrichtlijnen, zoals Machine-, ATEX-, Drukapparatuur-, EMC- en Laagspanningsrichtlijn. Het is soms lastig voor bedrijven om helemaal helder te krijgen aan welke eisen ze precies moeten voldoen. Op de site van de Europese Unie is veel informatie alleen in het Engels is te vinden. De website van de Rijkdienst voor Ondernemend Nederland (www.rvo.nl) beschrijft van de diverse EU richtlijnen het toepassingsgebied, de uitsluitingen, essentiële eisen, vereiste technische documentatie, de CE-markering, Notified Bodies en toezichthoudende instanties. ”
Substantiële wijzigingen
De Blauwe Gids 2016 geeft in hoofdstuk 2.1 de volgende uitleg over het begrip substantiële of ingrijpende wijziging:
Een product dat met het oog op het aanpassen van zijn oorspronkelijke prestaties, doel of type na ingebruikneming in dusdanig belangrijke mate is gewijzigd of gereviseerd dat dit een aanzienlijke invloed heeft op de mate waarin het product voldoet aan de harmonisatiewetgeving van de Unie, moet als een nieuw product worden beschouwd. Dit moet per geval worden beoordeeld rekening houdend met de doelstelling van de wetgeving en het type producten dat onder die wetgeving valt. Als een opnieuw gebouwd of gewijzigd product als nieuw wordt beschouwd, moet het voldoen aan de bepalingen van de toepasselijke wetgeving wanneer het wordt aangeboden of in gebruik wordt genomen.
Reservedelen
Machines slijten en er gaan onderdelen kapot. Soms is een bepaald onderdeel niet meer leverbaar doordat de fabrikant van de markt is verdwenen. Kan een gebruiker zomaar zelf een nieuw onderdeel maken op een freesbank of een 3d-printer (los nog van het intellectueel eigendom)? Kan hij beoordelen of het zelfgemaakte onderdeel aan dezelfde specificaties voldoet als het origineel? De With: “De oorspronkelijke machinefabrikant vermeldt in zijn gebruiksaanwijzing welke reserveonderdelen de gebruiker mag inzetten voor zijn machine. Maar als de gebruiker die machine heeft gekocht, heeft de fabrikant er geen zeggenschap meer over. De gebruiker kan hem ombouwen en er andere onderdelen in stoppen. Je zult als gebruiker een risicobeoordeling moeten maken en moeten vaststellen of dit een substantiële wijziging is. Je moet die risicobeoordeling documenteren, je moet een Technisch Dossier aanmaken of bijwerken. Dat soort plichten vormt voor bedrijven vaak een drempel om zelf componenten te gaan maken.
Die risicobeoordeling moet een gebruiker niet onderschatten. Als je het niet vertrouwt, haal er dan een onafhankelijke specialist bij of stel vanuit verschillende disciplines een team samen. Laat iedereen vanuit zijn eigen expertise beoordelen of het nieuwe onderdeel een substantiële wijziging inhoudt en laat iedereen zijn handtekening zetten onder het gezamenlijk gemaakte besluit. Ik maak regelmatig mee dat mensen die substantiële wijziging maar onzin vinden, totdat ze er zelf een handtekening voor moeten zetten. Als jouw handtekening wordt opgeslagen bij de documentatie over de machine, wordt het als werknemer plotseling heel andere koek.”
Bewustzijn
In de loop der jaren is bij machinefabrikanten en werkgevers het belang van machineveiligheid steeds verder doorgedrongen. Behalve wetgeving speelt kwaliteitszorg bij afnemers hier een rol. De grote retailketens willen niet worden geassocieerd met toeleveranciers die de arbeidsomstandigheden verwaarlozen. Daarnaast spelen verzekeringsmaatschappijen een rol, omdat zij soms geen schadevergoeding zullen uitkeren bij ongevallen die voorkomen hadden kunnen worden als de werkgever aan de wettelijke eisen had voldaan.
Is het veiligheidsbewustzijn ook op de werkvloer doorgedrongen? De With: “Ik zie nog veel mensen die geen besef hebben van machineveiligheid. Jonge werknemers krijgen dat niet mee tijdens hun opleiding, ongeacht het opleidingsniveau. Er wordt in het onderwijs nauwelijks aandacht besteed aan machineveiligheid. Ik kom als gastdocent op een technische hogeschool die daar thematisch enige aandacht aan besteedt. Daar staat een automatiseringsopstelling met flessenvulmachines, een robotje en transportsystemen. Daar zitten noodstopknoppen op, maar die zijn niet gekoppeld terwijl de machines wel gekoppeld zijn. Veiligheden die je op zo’n machine zou verwachten, zitten er niet op of zijn niet aangesloten. Dat is een technische hogeschool, daar laat je toch een paar studenten op afstuderen! Ook op het VMBO en MBO gebeurt er te weinig, terwijl hun studenten later het grootste risico lopen.”
Als het misgaat
Wat gebeurt er als ongevallen het gevolg blijken van niet-originele onderdelen? Dat niet-originele blijkt van weinig invloed. De With: “Inspectie SZW heeft een lijst opgesteld, de zogenoemde Boetelijst, waarin per artikel uit de Arbowet een boete is vastgelegd. Als een machine geen afscherming voor bewegende delen had, kost je dat 9.000 euro. De boete kan per overtreding worden opgelegd, dus als op drie plaatsen de afscherming ontbreekt kan Inspectie SZW de werkgever beboeten voor 27.000 euro. Daarnaast heb je de productwetgeving, die in Nederland bij machines is vastgelegd in het Warenwetbesluit Machines. Als een bedrijf substantiële wijzigingen heeft uitgevoerd en dus zelf de fabrikant is geworden, kan hij ook uit deze hoek boetes verwachten.”
Een goed advies is dan toch een stuk goedkoper.
Tekst: Ad Spijkers/PT Industrieel Management